Wat is macht? Waarom gebruiken mensen macht en hoe kun je het herkennen? Maar ook: hoe ervaren hoogbegaafden macht en hoe gaan zij er mee om? Auteur José Lodge leert veiliger het mijnenveld macht te doorkruisen.
In een volle zaal slaat een directeur van middelbare leeftijd zijn arm om de schouder van zijn jonge, mooie medewerkster en laat die daar geruime tijd rusten. De medewerkster staart ongemakkelijk voor zich uit. De nieuwe directeur personeelszaken ontslaat kort na haar aantreden het voltallige managementteam van haar voorganger. Een portier weigert zijn oud-collega de toegang tot het kantoor waar zij vijftien jaar heeft gewerkt; de regel is dat zij als bezoeker moet worden opgehaald. Drie voorbeelden uit de dagelijkse praktijk die leiden tot de vraag wat bezielt die mensen? Het antwoord is macht.
Wiegenmacht
Macht is een onontkoombaar bestanddeel van ons leven. Al in de wieg vertonen we trekjes van macht.We huilen omdat we wat willen: een schone luier, eten of aandacht. En zie: het werkt.We krijgen wat we willen.We zijn oppermachtig. Naarmate we ouder worden en we kennismaken met de eerste ‘organisaties’ zoals de diverse scholen die we doorlopen, merken we dat onze wiegenmacht snel afbrokkelt. Er zijn overal sterkere, slimmere, mooiere, handigere jongens en meisjes dan wijzelf. We maken kennis met machtsposities (het lievelingetje van de juf), interne allianties (de populairen) en het politieke spel (de klassenvoorzitter). Leuk of niet: daar moeten we mee zien om te gaan. Hoe goed je bent in dit spel is afhankelijk van je persoonlijkheid en je achtergrond. Kun je leren omgaan met macht? Tot op zekere hoogte; immers om ergens goed in te worden, moet er op zijn minst sprake zijn van aanleg. Een ding is zeker, met erkennen dat macht hoort bij het bestaan is al een belangrijke basis gelegd voor de volgende twee stappen: herkennen en omgaan met macht.
Vele gezichten
Macht heeft vele gezichten. Grofweg worden er twee groeperingen onderscheiden: formele en persoonlijke macht. Formele macht is gebaseerd op iemands positie in de organisatie. Hoe hoger de positie in de organisatie, hoe groter de mogelijkheden om macht af te dwingen, beloningen te geven en toegang te hebben tot belangrijke informatie. Persoonlijke macht is niet per se hiërarchisch gebonden.Toen de energiemarkt werd geliberaliseerd en er handel in energie ontstond, was de deskundigheid van de handelaars van cruciaal belang: verkeerde beslissingen konden leiden tot miljoenenverlies. Expertise is dan ook een van de belangrijkste bronnen van macht. Zeker in dit tijdperk met verregaande specialisaties.
De adder onder het gras
Heb je je plotseling wel eens ergens bevonden waar je niet wilde zijn? Letterlijk of figuurlijk? Grote kans dat je dan gemanipuleerd bent. Manipulatie is wellicht de meest gevaarlijke vorm van machtsuitoefening, omdat manipulatie zo slim wordt verpakt. Manipulatie is niets anders dan de omgeving zo bespelen dat de eigen zin kan worden doorgedreven. Daarbij wordt op gevoelens gewerkt als erbij willen horen en succes willen hebben.
Socioloog en consultant Willem Mastenbroek onderkent vijf van die slimme verpakkingen. De meest voorkomende is insinuerend woordgebruik en de meest geniepige de onderhuidse aanval. In het eerste geval gebruik je termen als constructief, win-win, in het algemeen belang. Door deze woorden te koppelen aan je eigen voorstel komen tegenstanders vanzelf in de hoek van niet-constructief. In het laatste geval worden bijvoorbeeld problemen verpakt in een opgewekte en joviale houding. Het bedoelde effect is oude jongens krentenbrood die het elkaar niet moeilijk willen maken toch? Een andere manier is het brengen van een voorstel op een zeer serieuze toon, met ernst en gezag als dé oplossing. Het bedoelde effect is dat de andere partij bang is om ‘moeilijk’ over te komen, niet constructief te zijn of dom te lijken.
Manipulatie vindt overal plaats en niet alleen op de werkplek.We kennen allemaal wat Mastenbroek Calimeromanipulatie noemt: zielig doen (“en ik heb nog wel zo mijn best gedaan”), dommig doen (“snap ik niks van”) of huilen (“kijk nou eens wat je me aandoet”). Als iemand hiervoor gevoelig is, betekent afwijzen dat zo iemand gevoelloos, hardvochtig en egocentrisch lijkt; ongeveer het laatste wat zo iemand wil zijn. En dat is precies wat Calimero voor ogen heeft.
Waarom macht?
Het antwoord is niet al te ingewikkeld. Macht maakt mogelijk. Zowel bij formele als persoonlijke macht. In het geval van formele macht bijvoorbeeld geeft een positie hoog in de organisatie veel mogelijkheden. Niet alleen om de organisatiedoelen te bereiken, maar ook om je eigen persoonlijk belang te dienen, je talenten te verkennen en te ontplooien.
Daarnaast is dat soort macht ook domweg leuk. Je komt nog eens ergens als topmanager. Bijvoorbeeld naast Louis van Gaal in de VIP-loge tegenover de stip met een glas champagne in je hand. Of met een privéjet naar China. Of je schudt handen met de president van Oezbekistan. Het is een fojn gevoel en streelt je eigenwaarde als je gezien wordt als expert (persoonlijke macht), veelvuldig wordt geraadpleegd door management en collega’s of geciteerd worden in vele werken.
Dit artikel stond in juli 2014 in HiQuarterly 006.